xoves, 21 de xuño de 2012

«32º Campionato de Portugal» [2012]


Veríssimo Neves Diaz
[Foto ADP_Damas]


Veríssimo Dias conquista o seu 8º título.


Do 13 ao 17 de xuño celebrouse en Setúbal a trixésimo segunda edición do Campionato de Portugal de damas clásicas na modalidade de partidas lentas. Xunto ao Dr. Manuel Vaz Vieira, que tiña a praza asegurada por ser o campión do ano anterior, competiron outros 9 damistas clasificados nun torneo preliminar que se disputou a finais de abril. Arlindo Roda, como primeiro reserva, sustituiu a Leopoldo Lopes que non puido participar.

Os emparellamentos efectuáronse por sistema de liga a nove sesións con partidas de catro xogos de anotación obrigatoria e con apertura sorteada a dous lances. Cada xogador dispoñía de 135 minutos para a realización dos catro xogos.  Luís Xavier encargouse da arbitraxe e Rogerio Tavares actuou como representante da Federación.

O gran vencedor da proba resultou ser o mestre Veríssimo Neves Dias que tras perder na segunda sesión con Medalha da Silva realizou unha espectacular remontada gañando o resto de enfrontamentos e chegando incluso a proclamarse gañador  antes de disputarse a última xornada.  Desde o seu primeiro entorchado no ano 1995 leva xa conseguidos 8 títulos e só é superado nesta faceta polo Dr. Vaz Vieira. Foi precisamente este mítico xogador,  o que ocupou a segunda praza con punto e medio menos que o vencedor. O de Coimbra non puido despregar o xogo ao que nos ten acostumados e aparte de perder con Veríssimo viuse obrigado a ceder tres empates.  Completou o podio Luís Sá que tivo unha máis que aceptable actuación liderando a proba nas primeiras sesións e concluíndo por diante do ex-campión Herminio Medalha da Silva e dos xogadores aos que superaba en ELO.

O campionato desenvolvíuse nas instalacións da «Sociedade Musical Capricho Setubalense» e os gastos de transporte, alimentación e aloxamento dos xogadores correron a cargo da Federación. Só un pequeno detalle desluciu un chisco o evento: o mobiliario non parece o máis axeitado para a disputa dun Campionato Nacional. As mesas eran demasiado pequenas; non permitían, nin apoiar os cóbados, nin anotar as xogadas con comodidade, e as botellas da auga había que pousalas no chan.

Deseguido podemos ver a táboa de resultados e o decisivo xogo da terceira rolda entre os dous primeiros clasificados.


Xogo comentado


 1.12-16, 23-19;

O sorteo ditaminou que se debía comezar o xogo coa «Esquerda Ortodoxa», unha das aperturas menos balanceadas e na que as negras parten con vantaxe.

2.10-13 ...

A teoría recomenda como mellores 2.11-14 ou 2.09-13. O lance escollido polo Dr. Vaz Vieira, movendo novamente en sentido lateral, permítelle ao negro apropiarse do control absoluto do centro e incrementar a súa superioridade.

Cando no 1934 os americanos confeccionaron o primeiro mapa de aperturas sorteadas a «3 lances», esta continuación estaba moi pouco estudada. Designada como a «Wilderness» en clara alusión a súa falta de exploración, foi excluída da lista. Co paso dos anos demostrouse que era unha apertura xogable e a partir de agosto do 2003 pasou a formar parte do novo mapa empregado nas competicións da modalidade anglo-americana.

En damas clásicas a súa debilidade non é tan notable como nas «checkers» e curiosamente no «10º Campionato de Portugal», un dos tres que se disputaron con apertura a 3 lances,  saíu agraciada no sorteo [1.10-13, 23-19; 2.12-16].

2. ... 19-15

O ataque estándar para colocar un peón na importante casa «15» e así comezar a construción dun «dique» de peóns sobre a diagonal «8→29».

3.11x20, 24x15; 4.05-10 ...


POSICIÓN DESPOIS DE 4.05-10 ...


O desenvolvemento natural. Pero as brancas tamén poden optar por:

  4.13-17, 21-18;

a) 5.07-11, 28-24; 6.11x20, 24x15; 7.05-10 ...  [7.04-07, 32-28; 8.07-11 ... (Se 8.05-10 ou 8.07-12 son ben contestadas con 22-19) 8. ... 28-24; 9.11x20, 24x15; 10.03-07, 31-28 e as negras están moi fortes] 7. ... 22-19; 8.16-20, 26-22; 9.20-24, 30-26; 10.03-07, 18-14; 11.07-11, 14x07; 12.04x20, 22-18; con bo xogo para as negras.

b) 5.05-10, 28-24; 6.10-13, 27-23; 7.07-12, 32-28; 8.12x19, 23x14; 9.01-05, 30-27!;  con superioridade negra.

c) 5.07-12, 22-19; 6.05-10, 28-24; [Superior a 6. ... 28-23; xogado no enfrontamento Medalha vs Chipenhe; 10º Campionato de Portugal en Oliveira de Azemeis, 1990] 7.10-13, 27-22; 8.01-05, 32-28; 9.03-07, 28-23; 10.07-11, 30-27; [ou 10. ... 24-20] con abrumadora vantaxe do segundo xogador.

 4.07-12, 21-18; [4. ... 22-19; 5.05-10 é o mesmo que 4.05-10, 22-19; 5.07-12] 5.12x19, 22x15;  6.13x22, 26x19; 7.05-10, 28-23;  8.09-13, 25-21; traspón ao xogo principal.

Pero  4.07-12 tamén pode ser contestado con 4. ... 28-24; e tras 5.12x19, 22x15; 6.05-10, 27-22; 7.13-17, 32-28; 8.04-07, 21-18; 9.07-12, 25-21; 10.12x19, 22x15; as negras teñen gran xogo.

4. ... 21-18

O ataque máis representativo e carismático da liña é con 4. ... 22-19. Un lance que sen ser máis forte parece que intimida sicoloxicamente ao ser gañador na modalidade de damas anglo-americanas. Nese xogo, en vez do anterior 4.05-10, adoitan seguir con 4.13-17 para empate.

Despois de 4. ... 22-19; as brancas poden seguir:

  5.07-12  e nesta altura se:

a)   5. ... 27-22; [Formando xa o «dique»] 6.16-20 …  

▬  6. … 21-17; 7.13-18, 22x13; 8.09x18, 28-23;  9.20x27, 31x13; 10.04-07, 32-28; 11.07-11, 28-24; 12.11x20, 24x15; 13.03-07 …  [Xogado nun enfrontamento Manuel Vaz Vieira vs. José Luís Guerra do 10º Campionato de Portugal; Oliveira de Azemeis, 1990] 13. … 13-09; [Con idea de se 14.07-11, 26-22; 15.11x20, 09-05; 16.02x09, 17-13; 17.09x27, 30x07]  14.01-05 e o xogo xa está igualado.

▬  6. … 28-24; [Como nun xogo Manuel Capote vs. José Silva Pereira; 10º Campeonato de Portugal; Oliveira de Azemeis, 1990] 7.13-17, 21-18; 8.01-05, 18-13; 9.09x27, 30x07;  10.04x20, 24x15; 11.06-11, 15x06; 12.02x11, 32-28; 13.11-15, 19x12; 14.08x15, con equilibrio.

▬  6. … 21-18 [A mellor]; 7.13-17, 28-23; [Se 7. … 28-24; leva á mesma posición que con 6. … 28-24 visto anteriormente] 8.20x27, 30x23;  9.10-13, 32-28; 10.01-05, 28-24; 11.06-11, 15x06; 12.02x11, 19-14; 13.12-15, 14x07; 14.04x11, 31-28; 15.05-10, 23-19;   16.03-06, 19x12; 17.08x15, 28-23; 18.10-14, 25-21;19.15-19, 22x15; 20.11x27, 18x02;  21.27-30, 02-11; 22.30-23, 11-04; 23.23-01, 04-07;  24.01-23, 07-03; 25.23-30, 26-22;  26.17x26, 03x17; 27.09-13, 17x03; 28.30-27, 22-19; 29.27-22, 19-14;  30.22-27, 29x22;  31.27x11 [EMP].


b)   5. ...  21-17; A mellor, pois agora tanto  6.13-18, 26-21;  7.01-05, 21x14;  8.06-11, 14x07; 9.04x20, 25-21; 10.12-15, 19x12; 11.08x15, 21-18; 12.20-24, 28-23; como 6.04-07, 25-21; 7.10-14, 17x10; 8.14x23, 28x19; 9.06x13, 32-28; deixan ao branco nunha delicadísima situación.

    5.13-17, 21-18;  con estas opcións:

a)  6.10-13 [Frouxa], 26-22;  e as seguintes ramificacións:

7.01-05, 28-23; [Se 7. ... 28-24; 8.16-20! traspón a unha liña de empate que imos ver na variante 6.01-05] 8.07-11, 32-28!; [Se 8. ... 23-20; 9.16x23, 27x20; 10.17-21 o xogo iqueda igualado] 9.11x20, 28-24; 10.04-07 ... [Se 10.17-21 un lance efectuado nun xogo por correo de 1874 que enfrontou a J. A. Kear vs. R.E. Bowen,  segue 10. ... 24x15; 11.13-17, 29-26 coa ameaza de mover o peón de «18» gañando material] 10. ... 24x15; 11.06-11, 15x06; 12.02x11, 19-14; e as brancas deben estar perdidas:

▬ 13.08-12, 29-26!; 14.16-20, 23x16; 15.11-15, 25-21; 16.15-19, 22x08; 17.13x29, 14-10;  18.05x14, 08-04; 19.17x26, [GN].

▬  13.11-15, 30-26; 14.15-20, 25-21; 15.07-12, 14-10; 16.05x14, 18x11; 17.12-15, 21-18;  18.20-24, 22-19; 19.15x22, 26x19; 20.13x22, 27x18; 21.17-21, 18-14; 22.09-13, 14-10;  23.13-18, 11-06; 24.18-22, 06-02; 25.21-26, 10-05; [GN].

7.07-12, 28-24; con difícil defensa, pois se:

 8. 01-05, 32-28;  9.03-07, 28-23; 10.07-11, 30-26; 11.11x20, 24x15; 12.06-11, 15x06; 13.02x11, 18-14; 14.11x18 ...  [Analise de H. Jackson para empate en checkers, pero ... ] 14. ... 19-14; 15.12-15, 14-11;  16.05-10, 11-06; 17.15-20, 06-02; 18.20-24, 02-15; 19.16-20, 23x16; 20.08-12, 15x08; 21.10-14, 08-15; 22.04-07, 15-06; 23.24-28, 31x24; 24.14-19, 22x15;  25.18-21, 25x18; 26.13x31, 15-12; [GN].

 8.04-07, 32-28;  9.07-11, 30-26; 10.11x20, 24x15; 11.03-07, 28-24; 12.01-05,  27-23; 13.07-11, 24-20; GN [Liña do Kears por transposicion].

8.17-21, 27-23; 9.13-17, 29-26; 10.06-10, 32-28; 11.10-13, 31-27; 12.01-05, 18-14; 13.02-06, 25x18; 14.03-07, 24-20; 15.07-11, 14x07; 16.04x11, 28-24; 17.05-10, 18-14; 18.11x18, 15-11; 19.06x15, 20x11; 20.18-21, 11-07; 21.21-25, 07-04; 22.25-29, 04-25; 23.12-15, 19x12; 24.08x15, 23-20; 25.16x23, 27x11; 26.10-14, 11-06; 27.13-18, 22x13; 28.29x02, 25x07; 29.09x18, 07x25; [EMP].

b)  6.16-20, 28-24; 7.07-12, 26-22; 8.04-07, 32-28; 9.07-11, 18-13 [9. ... 28-23; 10.10-14, 23x07; 11.14x23, 27x20; 12.03x26, 29x22; 13.01-05, 20-15; 14.11x20, 24x15; 15.05-10, 31-27; 16.17-21*, 27-23; 17.06-11, 15x06; 18.02x11, 23-20; 19.08-12, 20-16; 20.12-15, 16-12; 21.10-14,  EMP. J. Wyllie vs. R. Martins (xogo 2) Glasgow, 1867] 10.09x18, 22x13; 10.09x18, 22x13;  11.12-16, 28-23; 12.01-05, 13-09; 13.10-13, 30-26; 14.13-18, 26-22;  15.18-21, 25x18; 16.17-21, 15-12; 17.08x15, 19x12; 18.21-26, 24x15; 19.11x20, 12-08;  20.26-30, 08-04; 21.30-26, 22-19; 22.26x08, 18-13; 23.05-10, 23-19; 24.10x17, 04-25; 25.08x26, 29x22; 26.17-21, 25x24; 27.06-11, 24x06; 28.03x10, 22-19; 29.10-13 e o final é de empate.

c)  6.10-14 [Frouxa], 18x11; 7.07x23, 28x19; 8.01-05, 32-28; e agora:

  9.04-07, 26-22; 10.07-12, 22-18; 11.05-10, 18-14; 12.10-13 ... [Tampouco arranxaba nada 12.09-13, 14x05; 13.02x09, 28-24!; (Nótese que non é bo 13. ... 19-14; 14.12x19, 14-10; por 15.17-21) 14.13-18, 29-26 GN.] 12. ... 28-23; 13.02-05, 29-26; 14.13-18, 14-11; 15.06-10, 26-21; 16.17x26, 30x14 GN. [W.K. Campbell vs. D.G. McKelvie; 10º Torneo Escocés, 1902].

►  9.05-10, 27-22; 10.16-20, 30-27; 11.03-07, 25-21; 12.10-13, 28-23; 13.07-12, 23x07; 14.04x20, 21-18; 15.08-12, 19-15; 16.12x19, 22x15; 17.13x22, 26x19 [GN].

  9.06-11, 15x06; 10.02x11, 28-24; 11.08-12, 27-22; 12.11-15, 19-14; 13.03-07 ... [13.03-06, 14-11; 14.05-10, 11x02; 15.10-13, 02x20; 16.16x23, 24-20; 17.12-16, 20-15; 18.16-20, 15-11; 19.20-24, 30-27; 20.23x30, 11-06; 21.30x21, 25x18; 22.17-21, 06-03 e as negras gañan o final] 13. ... 22-19; 14.15x22, 26x19; 15.07-11, 14x07; 16.04x11, 19-15; 17.12x19, 25-21 [GN].

 9.03-07, 28-24;  10.09-13, 26-22;  11.07-12, 29-26; 12.16-20, 31-28;  13.05-10, 25-21; 14.02-05, 28-23; [Non vale 14. … 21-18 por 15.20-23 GB] 15.*06-11 … [Se 15.13-18, 23x07; 16.04x20, 21x18 GN] 15. … 23x07; 16.11x20, 24x15; 17.04x20, 21-18;  18.05-09, 27-23; 19.20x27, 30x23; 20.08-12, 18-14;  21.12-15, 14x05; 22.15-20, 23x16; 23.13-18, 22x13; 24.09x18, 05-02; 25.18-21, 26-22; 26.21-26, 02-11;  27.26-30, 19-15; 28.30-27, 11-18; 29.27-20, 15-12; 30.20-15, 12-07; 31.*15x26, 18-14; 32.26-30!, 14-32; 33. 17-21 [EMP].

d)  6.07-11, 28-24; 7.11x20, 24x15; 8.16-20 ... [Non convén  8.03-07, 26-21;  9.17x26, 29x22; 10.07-11, 15-12; 11.08x15, 19x12; 12.11-14, 18x11; 13.06x15, 22-18; 14.02-06, 25-21 con posición moi forte das negras] 8. ... 26-22; [8. ... 18-14; 9.04-07, 14x05; 10.01x10, 32-28; 11.07-11, 26-22; 12.11-14, 28-23; 13.08-12, 23x07; 14.14x23, 27x20; 15.03x26, 29x22; 16.06-11 con final de empate]  9.10-13, 30-26; 10.20-24, 32-28; 11.06-11, 15x06; 12.02x11, 19-14; 13.08-12, 14x07; 15.01-05, 23-19; 16.*24-28, 31x24; 17.05-10, 25-21; 18.03-07 e as brancas xogando con moitísimo coidado conseguen salvarse.

e)  6.07-12, 25-21; 7.10-13, 27-22; 8.06-11, 15x06; 9.02x11, 19-14; 10.12-15, 14x07; 11.04x11, 28-23; 12.15-20, 31-28;  13.20x27, 30x23; 14.01-05, 28-24; 15.05-10 con xogo máis ou menos igualado.

f)  6. 6.01-05, 28-24; 7.10-13 ... [7.07-12, 26-22; 8.03-07 ... (Artur Gomes vs. Eduardo Castelo; 10º Campionato de Portugal disputado en Oliveira de Azemeis no ano 1990)  8. ... 27-23; 9.07-11, 24-20; 10.10-13, 30-26; 11.05-10, 25-21; 12.10-14 deben GN] 7. ... 26-22; 8.16-20, 15-12; 9.08x15, 19x12; 10.07x16, 24x15; 11.06-11, 15x06; 12.02x11, 22-19; 13.13x22, 27x18; 14.05-10, 32-28; 15.10-13, 30-27; 16.13x22, 27x18; 17.17-21, 28-23; 18.03-07, 19-14; 19.07-12, 14x07; 20.04x11, 31-28; 21.12-15, 28-24; 22.16-20, 23x16; 23.15-19, 16-12; 24.11-15, 12-07; 25.21-26, 29x22; 26.19x26, 18-14; 27.26-29, 07-03; 28.15-20 [EMP].

Pero Veríssimo coa xogada efectuada, deriva o xogo para a «Esquerda Transversal» aproveitando que a variante na que entronca proporciona ás negras unha superioridade similar. A construción habitual fórmase con 1.12-16, 21-18; 2.10-13  ...  [Unha continuación menor, inferior a 2.10-14 ou incluso a 2.08-12]  2. ... 23-19; 3.05-10, 19-15; 4.11x20, 24x15.

A posición tamén se pode alcanzar con: 1.12-16, 23-19; 2.09-13, 21-18; [Aínda que aquí é máis xogado  2. ... 21-17 con idea de bloquear o flanco] 3.05-10, 19-15; 4.11x20, 24x15.

5.07-12 ...


POSICIÓN DESPOIS DE 5.07-12 ...


Con idea de reducir material e diminuír a fortaleza do futuro «dique» das negras. Outras opcións son:

a) 5.13-17 ... [A alternativa máis frecuente ao lance do tronco]. O xogo traspón á variante con 4.13-17, 21-18; 5.05-10.

b) 5.01-05 pode ser ben replicado con 5. ... 23-29; 6.13-17 ... [6.07-12, 23-19; 7.13-17, 32-28; 8.16-20, 18-14; 9.10-13, 28-23 con gran vantaxe das negras] 6. ... 32-28; 7.07-11, 28-24; 8.11x20, 24x15; 9.10-13, 23-19; 10.16-20, 15-12; 11.08x15, 19x12; 12.05-10, 27-23; 13.20x27, 30x23; 14.06-11, 23-19 con negras en formidable posición.

c) 5.07-11, 28-24; 6.11x20, 24x15; 7.04-07, 32-28; 8.07-11, 28-24; 9.11x20, 24x15; 10.03-07, 26-21; 11.13-17, 22-19; 12.17x26, 29x22; 13.16-20, 25-21; 14.20-24, 21-17 e as negras ata poden gañar.

5. ... 25-21

Unha boa alternativa ao máis habitual 5. ... 27-23;  [Aproveitando a falta de apoio do peón do cadro «10»]  6.12x19, 23x05; 7.01x10, 28-23;  [Xogada de desenvolvemento natural mellor que 7. ... 25-21; 8.13-17, 29-25; 9.06-11 e as brancas empatan con menos problemas]  8.06-11 ...   [Con idea de contestar a 23-19 co cambio 11-15]  8. ... 32-28; 9.02-06 ...  [Esta é a moderna continuación para tratar de manterse sólido. A antiga maneira de defenderse era con 9.03-07, tal como aconteceu no terceiro xogo do match polo título mundial entre Charles Barker e Richard Jordan disputado en Boston no ano 1900. Seguiu con 9. ... 30-27; 10.08-12, 26-21; 11.13-17 ... (Un pouco mellor é 11.11-15) 11. ... 29-26; e despois dun final con algunha imprecisión a loita terminou en empate]  9. ... 23-19; [No Campionato Nacional americano de 1956, xogouse 9. ... 30-27; no enfrontamento Walter Hellman vs. Marion Tinsley, pero tras 10.10-14 o xogo encamiñase a un doado empate]  10.11-15, 19x12; 11.08x15, 25-21; 12.13-17, 29-25; 13.03-07, 31-27; 14.10-13, 18-14; 15.15-19, 22x15; 16.07-11, 14x07; 17.04x20, 28-23; 18.20-24, 23-20 EMP.  [Análise de G. O´Connor incluído no libro de Richard Pask «Damas do Século XXI» publicado no ano 2010].

6.12x19, 22x15;  7.13x22, 26x19;  8.09-13 ...


POSICIÓN DESPOIS DE 8.09-13 ...


Despois dos cambios a estrutura do flanco esquerdo do negro quedou algo enfraquecida.

As brancas diríxense en dirección á zona debilitada do rival.

8. ... 28-23;

Pódese xogar xa o plan natural con 8. ... 27-22; pero Veríssimo fai unha pequena trasposición de movementos que serve para evitar algunhas das posibles eleccións do primeiro xogador.

   Se 8. ...  27-22;  as brancas poden continuar con:

a)  9.16-20 ... [Inviable tras o lance que efectuou Veríssimo] 9. ... 21-18; 10.13-17, 29-26; 11.01-05, 28-24; 12.05-09, 31-27; 13.04-07, 32-28; 14.07-11, 15-12; 15.08x15, 19x12; 16.10-14, 24x15; 17.14x21, 12-08; 18.11x20, 28-24; 19.09-13, 24x15; 20.13-18, 22x13; 21.06-10, 13x06; 22.02x20, 08-04; 23.21-25 [EMP].

b)  9.13-17, 29-26!; [Se 9. ... 21-18; 10.17-21, 28-23 traspón a variante do xogo principal con 10. ... 27-22 que non é mala para o branco] 10.01-05, 28-23; 11.05-09, 21-18; 12.10-13, 32-28; 13.06-11, 15x06; 14.02x11, 28-24; 15.08-12, 31-27; 16.04-07, 24-20; 17.03-06, 18-14; 18.11x18, 20-15; 19.18-21  as negras están mellor.

  A variante non é a primeira vez que se encontra na práctica destes dous magníficos damistas. No Campionato do 2002 tamén alcanzaron esta mesma posición seguindo agora con 8. ... 28-24;  9.13-17, 29-26; 10.01-05, 27-22; 11.05-09, 21-18; 12.16-20, 31-27; e aquí as brancas moveron despreocupadamente 13.03-07 ... [Correcto era 13.04-07, 32-28; 14.07-11, 15-12; 15.08x15, 19x12; 16.10-14, 24x15; 17.14x21, 12-08; 18.11x20, 28-24; 19.09-13, 24x15; 20.13-18, 22x13; 21.06-10, 13x06; 22.02x20, 08-04; 23.21-25, EMP.] que foi contestado con 13. ... 15-12; e tras 14.07x16, 24x15; 15.10-13, continuaron con 15. ... 32-28; [Desaproveitando unha grande ocasión. Agora se 15. ... *27-23; 16.06-10, 32-28; 17.02-06, 28-24; GN.] 16.06-11, 15x06; 17.02x11, 28-24; 18.11-15, 19x12; 19.08x15, 18-14;  20.13-18, 22x13; 21.09x18, 14-10; 22.18-21, 10-05;  23.21-25, 05-01; 24.15-20, 24x15; 25.25-29, 27-22; 26.17-21, 26x17;  27.29x12, 17-13;  28.12-15, 13-09; 29.15-02, 01-23; 30.04-07, 23-32; 31.16-20, 32-01; 32.02-15, 01-10; 33.15-02, 30-26; 34.07-12, 26-21;  35.12-16, 21-17:  36.20-24 EMP. [Vaz Vieira vs. Veríssimo Dias; 4º xogo da 6ª sesión do 22º Campionato de Portugal disputado en Odemira no ano 2002].

9.13-17,  21-18; 


POSICIÓN DESPOIS DE 9. ... 21-18


Noutras ocasións, Veríssimo xa ten xogado 9. ... 30-26 e non lle foi nada mal. Vexamos un exemplo dun xogo disputado na Ludoteka usando seudónimo:

9. ... 30-26; 10.01-05, 21-18; 11.06-11 ... [Mellor 11.03-07, 32-28; 12.05-09, 18-14; 13.09-13, 14x05; 14.02x09, 29-25; 15.07-12, 19-14;  16.12x19, 27-22; 17.16-20, 23x16;  18.19-23, 28x19; 19.08-12, 16x07; 20.04x27, 31x22;  21.13-18, 22x13;  22.09x18, 19-14;  23.17-21, 26x17; 24. 18-22 EMP.] 11. ... 15x06; 12.02x11, 32-28; 13.08-12, 27-22; 14.11-15, 19-14; 15.10x19, 23x14; 16.15-20, 14-11; 17.12-15, 18-13; 18.05-10, 13x06;  19.03x10, 11-06; 20.10-14, 06-03; 21.14-19, 28-24; 22.04-07, 03x12; 23.20-23, 31-27;  24.23x30, 29-25; 25.30x21, 25x18; 26.19x26 GN. [Roukhou vs. Pirra; Ludoteka (5’+10’’), 30/9/2006]

Pero a opción escollida neste xogo contra Vaz, movendo primeiro o peón a «18»,  parece sumamente interesante. As negras deixan no aire a posibilidade de formar o «dique» levando o peón de «30» a «26» e ao mesmo tempo non desfán o soporte que permite facer o cambio con 23-20 para facilitar as manobras nese flanco.

10.17-21 ...

Co centro dominado polo rival esta incursión é seguramente a única forma que teñen as brancas de crear algo de contraxogo.   

10. ... 32-28;  

 Se 10. ... 27-22; segue  11.01-05, 29-25; [Ou 11. ... 32-28; 1 2.05-09, 28-24; 13.10-13, 31-27; 14.13-17 e o xogo branco é preferíbel] 12.06-11, 15x06; 13.02x11, 18-14; 14.11x27, 31x22;  15.03-07, 25x18; con xogo igualado.

   Ou en caso de 10. ... 29-25; as brancas poden simplificar co golpe: 11.21-26, 30x21; 12.16-20, 23x16; 13.10-13, 18x09; 14.02-05, 09x02; 15.03-07, 02x11; 16.07x30, 32-28; 17.30x17, 15-11 con [EMP].

11.21-25 ...

Un dos beneficios que se pode tirar da orde de movementos seguida polo negro é que agora esta xogada é practicamente forzada. Mentres que se xa tivesen efectuado o lance 27-22, o peón «21» pode permanecer ahí esperando polo apoio doutro situado en «17» deixando latente a ameaza 21-26.

  Non vale 11.06-11, 15x06; 12.02x11, 19-14; 13.10x19, 23x07; 14.04x11, 29-25 con idea de 18-13 e as negras gañan o  peón e o xogo.

  O avance 11.04-07 refútase con 11. ... 23-20; 12.16x32, 27-22; 13.32x14, 18x04; [GN].

  11.03-07, 29-25;  con estas posibles ramificacións:

a)   12.07-12, 18-14; 13.21-26, 30x21; 14.04-07, 14x05; 15.01x10, 21-18;  16.07-11, 25-21; 17.11x20, 19-15; 18.12x19, 23x05; 19.02x09, 18-14; 20.20-24, 27-22;  21.16-20, 21-17; 22.08-12, 14-10; 23.06x13, 17x10; 24.09-13, 10-06; 25.12-16, 06-03;  26.13-17, 03-07 [GN].

b)   11.03-07, 29-25; 12.07-11, 28-24;  13.11x20, 24x15;  14.06-11, 15x06; 15.02x11, 18-14;  16.11x18, 19-15; 17.01-05 ... [17.04-07, 15-11; 18.07x14, 27-22, 19.18x27, 25x11; GN] 17. ... 15-11;  18.05-09, 11-06; 19.10-13, 06-02;  20.13-17, 30-26;  21.21x30, 27-22;  22.18x27, 31x22;  23.30x20, 02x24; [GN].

c)  11.01-05 traspón á ramificación «c»  da variante que expoñemos no seguinte punto, onde as brancas conseguen un tímido empate.

  11.01-05, 29-25;  e agora se:

a)  12.10-13, 18x09; 13.16-20, 25x18; 14.06-10, 23x16; 15.02-06, 09x02; 16.03-07, 02x11; 17.07x32, 30-26; 18.10-14, 18x11; 19.32-14, 15-12;  20.08x15, 11-06;  con gran vantaxe das negras no final.

b)  12.05-09, 18-14; 13.21-26, 14x05; 14.09-13, 30x21; 15.02x09, 21-17; 16.13-18, 27-22;   17.18x27, 31x22; 18.06-11, 15x06; 19.03x10, 22-18; [GN].

c)  12.03-07, 18-14; 13.21-26, 30x21; 14.06-11, 15x06; 15.02x18, 21x14; 16.16-20, 23x16;   17.07-12, 16x07; 18.04x18, 19-15; 19.05-09, 15-11;  20.10-13, 11-07; 21.18-22, 27x18;   22.13x22 e xogando con moito coidado as brancas empatan.

   O golpe defensivo 11.10-13, 18x09; 12.16-20, 23x16; 13.21-26, 29x22; 14.02-05, 09x02; 15.03-07, 02x11; 16.07x32 deixa as brancas en franca inferioridade, pero xogando con coidado poden conseguir o empate. Podería seguir: 16. ... 15-11; 17.32-10, 22-18;  18.01-05, 27-23; 19.10x32, 11-06; 20.05-09, 06-02; 21.32-10, 02-15; 22.10-05, 15-29; 23.05-10, 29-25, 24.10-03, 31-28; 25.03-13, 18-14;  26.08-12, 16x07;  27.04x18 [EMP]

11. ...  28-24;  

Un golpe moi similar ao que acabamos de ver no anterior comentario prodúcese se aquí se xoga xa 11. ... 27-22. Efectivamente, as brancas seguirían con 12.16-20, 23x16; 13.10-13, 18x09;  14.02-05, 09x02; 15.03-07, 02x11; 16.07x32, 15-11; 17.32-10, 31-28;  18.10x32, 11-06 con posición equivalente.

12.01-05 ...

Activando este peón que se dirixe ao cadro «9» para poder xogar 10-13 e continuar co contraxogo por ese flanco.

As brancas non teñen moito onde escoller. Xogábel é a alternativa 12.04-07  pero a posición resulta enormemente complicada de defender. Vexamos dous posibles ataques das negras:

   12. ... 30-26; 13.07-12, 26-21;14.06-11, 15x06; 15.02x11, 27-22; 16.01-05, 21-17; 17.05-09, 31-27; 18.11-15, 18-14; 19.09-13, 14x05; 20.13-18, 22x13; 21.15x31, 13-09;  22.31-18, 05-01; 23.18-11, 23-20; 24.16x23, 01x32; 25.11-02 e o final é de empate.

  12. ... 27-22; 13.07-12, 31-27; 14.01-05, 18-14; 15.10-13, 15-11; 16.06x15, 23-20; 17.16x23, 27x11; 18.12-15, 19x12; 19.08x15, 11-07; 20.03x12, 14-11; 21.*13-18, 22x13; 22.15-19, 13-09; 23.*12-16, 11-07; 24.19-23, 07-04;  25.23-28, 04-14;  26.28-31, 14x01;  27.31-22 [EMP].

12. ...  27-22;


POSICIÓN DESPOIS DE 12. ... 27-22
  

E por fin, agora si parece o momento de levar esta nova peza a formar parte do «dique».

13.05-09,  31-27;  

Para apoiar a troca en «20», necesaria para manobrar desde a retagarda.

14.10-13,  23-20;  15.16x23,  27x20;  16.04-07,  30-26; 


POSICIÓN DESPOIS DE 16. ... 30-26


Atopámonos ante unha cuestión de simple preferencia personal. Aquí tamén parece interesante 16. ... 20-16; 17.06-11, 15x06; 18.02x11, 24-20; 19.13-17, 19-15;  20.17-21, 15x06;   21.03x10, 20-15; 22.10-13, 15-11; [22. ... 18-14; 23.13-18, 22x13; 24.09x18, 30-27; (24. ...15-11; 25.18-22, 11x04; 26.22-26 EMP) 25.18-22, 27x18; 26.21-26, 29x22;  27.25-29, 22-19; 28.29-26, 18-13; 29.07-11, 14x07; 30.08-12, 15x08;  31.26x17 EMP]  23.07x14, 18x11; 24.13-17, 22-19; 25.21-26, 30x21;   26.17x26, 29x22; 27.09-13, 11-06; 28.25-29, 06-03;  29.08-12, 16x07;  30.13-18 22x13,   31.29x12, 13-10;  32.12-19 [EMP].

17.13-17 ...

O xogo das brancas é sumamente incómodo e esixe unha moi precisa condución. Para pasar menos apuros, quizás sexa mellor agora 17.07-12,  ao que podería seguir 17. ... 15-11; 18.06x15, 20x11; 19.12-15, 19x12; 20.08x15, 18-14; 21.13-18, 22x13;  22.09x18, 14-10; 23.15-19, 11-06;  24.02x11, 10-05; 25.19-23, 05-02; 26.11-14, 02-09;  27.18-21, 26x17; 28.23-28, 09-31;  29.28-32, 24-20; 30.32-19, 17-13; 31.14-18 [EMP].

17. ... 20-16;  18.06-11 ...

Desfacendo a cabeceira do dique; pero conforme se desenvolveron os acontecementos, a manobra vai resultar ineficaz. Pensamos que con esta xogada o Dr. Vaz Vieira deixou escapar a última oportunidade de salvar o xogo. Se non estamos confundidos, aínda se podía sacar un empate probando con:

18.07-11, 15-12; 19.08x15, 19x12; 20.06-10, 22-19; [A mellor] 21.*17-21, 26x17; 22.11-15, 12-08; 23.15x22, 08-04; 24.22-27, 16-12; 25.02-06, 18-13;  26.09x18, 04x21; 27.10-13, 17x10;  28.06x13 e agora se:

  28. ... 21-30; 29.27-31, 12-08;  30.03-07, 08-04; 31.07-12, 24-20; 32.13-17, 20-16; 33.12-15, 16-12; 34.15-20, 30x16; 35.31-18, 04x21; 36.17x26, 29x22; 37.25-29  [EMP].

  28. ... 12-08; 29.03-07, 21x04; 30.27-30, 04-14; 31.13-18, 14x21; 32.30x17 [EMP].

►  28. ... 21-17; 29.*27-30, 17x10; 30.*03-06, 10x03; 31.30-26, 29x22; 32.25-29, 22-18;   33.29x08, 18-14; 34.08-04, 14-10; 35.04-14 [EMP].

18. ... 15x6;  19.02x11 ...

A outra captura tampouco nada arranxa:

19.03x10, 19-14; 20.10x19, 22x15; 21.02-06, 18-14; 22.09-13, 24-20; 23.13-18, 26-21;  24.17x26, 29x13; 25.25-29, 14-11;  coa seguinte bifurcación:

  26.29x12, 11x04; 27.12-22, 13-09; 28.22-27, 20-15;  29.27-23, 16-12; 30.23-16, 04-07; 31.16-23, 07-11; 32.23-16, 11x02; 33.16x07, 09-05;  34.07-04, 05-01 [GN].

  26.07x14, 13-09; 27.29x12, 16x07; 28.14-18, 07-03; 29.06-11, 03-07; 30.11-14, 07-04;   31.14-19, 04x21; 32.19-23, 21-18; 33.23-28, 09-05; 34.28-31, 18-09; 35.08-12, 05-01;   36.12-16, 01-23; 37.31-24, 09-02 [GN].

19. ... 24-20;  20.08-12  ...  

  Se 20.17-21 para quitar o soporte do peón «19», segue 20. ... 26x17; 21.08-12, 19-14; 22.12-15, 14-10; 23.15x24, 10-05; 24.24-28, 05-02; 25.28-32, 02x20; 26.32-28, 20-30; 27.28-32 ...  [Ou 27.28-24, 22-19; 28.07-12, 16x07;  29.03x12, 17-13;  30.24-06, 30-17;  31.12-16, 18-14;  32.09x18, 17x03; 33.18-22, 14-10; 34. 22-27, 10-05; 35.27-31, 19-15 GN]  27. ... 17-13; 28.07-11, 13-10; 29.32x01, 16-12; 30.11-15, 12-08; 31.01-32, 08-04 [GN].  

  Tampouco resulta satisfactorio 20.03-06, 19-15; 21.09-13, 18x09; 22.11-14, 09-05; 23.14-19, *05-01; 24.17-21, 26x17;   25.19x26, 29x22; 26.25-29, 22-18;  27.29x12, 18-13; 28.12-22, 13-09; 29.06-11, 01-32; [GN].

20. ... 19-15; 21.12x19, 22x06; 22.03x10, 20-15; 23.10-13, 15-12; 24.13x22, 26x19; 25.07-11, 12-07; 26.17-21 ...


POSICIÓN DESPOIS DE 26.17-21 ...


Agora parece que a posición é de empate, pero sorprendentemente Veríssimo vai sacar un último recurso da manga.

Antes de seguir comprobemos como se desbarataría estoutro diferente intento de defensa:

26.09-13, *07-03; 27.13-18, *03-06; 28.*11-14, 19x10; 29.18-22, 10-05;  e agora se:

a)   30.22-26, 29x22; 31.25-29, 22-18; 32.17-21, 05-01; 33.29-08, 18-13; 34.21-26, 06-11;  [Nun futuro final de 4 damas contra 2, o bando débil consegue o empate se  domina as dúas transversais, así que as brancas ocupan unha destas dúas importantes diagonais para impedir a mencionada defensa] 35.26-29, 13-10;  36.08-04, *11-25; 37.04-08, 10-06; 38.08-22, 06-02; [Agora xa só falta coroar o peón de «16»] 39.22-31, 02-11;   40.31-13, 11-04; 41.29-15 ... [Escapando para eludir o cambio de damas]  41. ... 25-29;  42.15-20, 16-12;  43.13-03, 12-08;  44.03-13, 04-21;  45.13-31, 21-30; 46.20-02, 01-10; 47.02-11, 08-04;  [E así chegamos ao esperado final no que o bando forte pode escoller entre varias posicións base para conseguir a vitoria. A máis antiga e coñecida de todas foi publicada por Lorenzo Valls no seu famoso tratado de 1597 e fórmase colocando as damas nas casas «1», «4», «9» e «15»] GN.

b)   30.22-27,  05-01;  31.27-31 ... [31.27-30, 06-24; 32.30-21, 01-19; 33.21-07, 19-23 GN]  31. ... 16-12; con este posible desenlace  32.31-13, 06-03; 33.13-18, 12-08;  34.18-27, 03-16;  35.27-13, 16-30; 36.13-18, 08-04; 37.18-31, 04-11; 38.31-22, 11-02; 39.22-09, 01-19; 40.09-18, 02-09; 41.18-11, 09-18; 42.11x21, 19-26; 43.21-04, 26-21;  44.17x26, 30x21; 45.04-08, 21-04; 46.08-12, 29-26; 47.12x29, 04-08  [GN].

26. ... *07-04; 

Se 26. ... 07-03; segue 27.21-26, 29x22; 28.25-29 [EMP]. Non se pode impedir a permuta «2x1» tras o avance do peón branco do cadro «11».

27.11-15,  19x12;  28.21-26,  29x22; 29.25-29 ...  


POSICIÓN DESPOIS DE 29.25-29 ...
[As negras xogan e gañan]

29. ...  12-07‼;

Velaiquí está o inesperado detalle.

30.29x03,  04-07; 31.03x12,  16x07;  [0-1].

As negras gañan. Este foi o 3º xogo do enfrontamento que finalmente resultou decisivo. Os outros tres terminaron en empate.

domingo, 10 de xuño de 2012

3 damas vs. dama e peóns «9» e «17»

Todo bo damista debe coñecer que o final de tres damas brancas contra dama negra e peóns desa mesma cor nas casas «9»  e «17», na gran maioría dos casos, é de empate técnico. Con todo existen algunhas situacións excepcionais onde o bando forte pode chegar a gañar.

O negro nunca debe avanzar o peón «17» e para evitar riscos colocará a súa dama preferentemente no circuíto medio [Diagonais 2→9→31→24]. Vexamos dous exemplos:

XOGAN NEGRAS

A defensa máis cómoda pasa por situar a dama en «31» para ir alternando movementos co cadro «24».

1. ... 31-24; 2.32-19, 24-31; 3.19-15, 31-24; 4.15-02, 24-31; 5.30-23 ...

Cando non se poida aguantar máis tempo nesa situación débese saír para á casa «27»  ou no seu defecto para a «13».

5. ... 31-13; 6.02-24, 13-31; 7.23-19 ...

Agora debe un decatarse que ao estar a dama negra en «31» non vale 7.23-10 ... pois as negras poden forzar o empate con 7. ... 09-05!; 8.24-02, 17-13!; 9.02x18, 31x03 [EMP].

7. ... 31-27; 8.24-31, 27-20;

Permanecendo no circuíto medio e creando a posibilidade de ir a «24».

9.19-32, 20-24; 10.32-19, 24-20; 11.31-24, 20-27; [EMP].

As brancas non teñen xeito de progresar e ao non haber movementos de peón nin capturas, o empate pódese reclamar na xogada 20.

* * * *
XOGAN NEGRAS

Neste caso as brancas están mellor situadas, aínda nin por iso impiden a entrada da dama negra no circuíto medio.

1. … *16-27;

Sería un grave erro 1. … 16-30;  pois  a disposición das damas brancas xa lle permite construír unha «armadilla» letal. Seguiría 2.24-06! … [Ameazando 06-13 e o disparo coa dama de «3»]  2. … *30-16; 3.06-02, 16-30; 4.03-10 e agora:

  Se a dama sae e se coloca no aire, dispara a «batería» tras 5.10-13 [GB].

  Se 4. … 30-16 funciona o «gancho» 5.02-20 [GB].

2.01-19 …

Por facer algo, pois se 2.03-13, 17x10; 4.01x30, 09-05; 5.30-23, 05-02 [EMP].

2. … 27-31 [EMP].

A dama negra chega á mellor casiña.


Unha vez vistas as liñas xerais da técnica defensiva, imos expoñer deseguido uns casos moi elucidativos nos que as brancas poden aproveitarse da mala situación da dama inimiga.


DAMA NEGRA ATRAPADA NAS TRANSVERSAIS
XOGAN AS BRANCAS E GAÑAN

1.*30-23 …

Única para impedir que a dama fluctúe e escape das transversais. En tal caso sería capturada tras 2.03-13 e o disparo da «batería».

1. … 08-04;

● Se 1. … 08-29; o proceso pouco varía. As brancas contestan igual con 2.23-28 e, como a dama negra non pode mover en falso, o xogo vai desembocar na mesma posición. 

2.23-28! 

Con idea de ir á casa «24» para construir a armadilla definitiva.

2. … 04-08 [ou 04-25];

O proceso non sofre variacións significativas. Calquera das dúas xogadas é respondida do mesmo xeito:

3.28-24 …

Tras este lance as negras continúan sen posibilidade de escape. A exposición da dama nunha casa ao aire está vedada pola ameaza de «batería». Aínda que agora despois do disparo poden efectuar o avance do seu peón da casa «9» para «5»; a dama branca retorna ao «río» para bloquear en «32» no caso de que as negras entren no «1», ou para realizar a troca se coroan no cadro «2».

Eliminada esta opción, e dando igual a casa para a que  xogaron no movemento anterior, as negras só poden ir para as casiñas «4» ou «29». Asi pois:

  Se as negras están en «8» segue: 3. ….  08-04 [ou 08-29].

  Se as negras están en «25» segue: 3. ….  25-04 [ou 25-29].

4.03-10 …

Así queda formada unha armadilla que obriga á dama  inimiga a refuxiarse na casa «25» para intentar prolongar máis a loita.

****

 





XOGAN AS NEGRAS







Esta posición debe ser rigurosamente alcanzada xusto despois de que a dama negra se desprace aos cadros «29» ou «4».  


1. … 29-25  [ou 1. … 04-25 no caso do segundo diagrama].

   A ameaza de «gancho» con 24-15 non permite ás negras ocupar a casiña «8» [GB].

   Se a dama queda no aire é eliminada pola acción da «batería» e, como xa indicamos,  o peón restante  cae tras a coroación [GB].

  Evidentemente  tampouco vale 1. … 09-05; por 2.24-02 e a subseguinte captura do infante [GB].

2.10-19! …

A xogada clave ocupando a transversal para mellorar a súa colocación. Nótese que desfai a «batería», pero mantén a ameaza creando a posibilidade de facer unha «xudía» enviando a dama o peón «9».

2. … 25-29;

  Como acabamos de indicar, a dama no pode fluctuar por 3.01-05, 09x02; 4.19-15, 02x20 seguido da dobre captura [GB].

   Se  2. … 25-04; 3.19-29, 04-25; 4.01-19, 25-04; 5.29-25 GB.

3.19-08, 29-25; 4.01-32 …

Xogada de espera para ocupar o cadro «19» no momento oportuno.

4. … 25-04; 5.32-19, 04-25; 6.08-04, 17-13; 7.24-11 GB.

* * * *
XOGAN BRANCAS E GAÑAN

Nesta ocasión a «batería» que vai permitir o encerro está formada con damas en «1» e «31».

1.*29-19 …

Para frear o peón «9» no caso de que teñan que disparar a «batería» e ao mesmo tempo impedindo o escape das transversais, pois se as negras moven 1. … 21-30, segue o «gancho» con 2.31-27 [GB].

  Se 1.31-24 constrúe «armadilla», mais non impide o escape para o cadro «30» [EMP].

   Tampouco valía 1.29-25 … [Con idea de se 1. … 21-30; seguir con 2.01-19!, 30-20;  3.31-27, 20x30; 4.19-26, 30x21; 5.25x14 GB.] 1. … 21-26!!; 2.25-11 ... [Impedindo que entren no principal circuíto defensivo «2~9~31~24»] pero agora con 2. ... 26-30;  escapan sen perigo, [EMP].

1. … 21-04;

Se 1. … 21-25; 2.31-24, 25-29; [Se 2. ... 25-04; 3.19-29, 04-25; 4.01-19, 25-04; 5.29-25 GB.] 3.19-08, 29-25; 4.01-23, 25-04; 5.23-19, 04-25; 6.08-04, [GB].

2. 31-24 ...

O importante cambio de «armadilla», chave do método. As brancas trocan a ameaza da «batería» pola da «xudía».

2. ... 04-08;

Se 2. ... 04-25; 3.19-08, 25-04;  4.01-19, 04-25;  5.08-04 [GB].

3.19-29, 08-04; 4.01-23 ...

A xogada de espera para gañar nun tempo e ir a «19» no momento xusto.

4. ... 04-25; 5.23-19, 25-04; 6.29-25 [GB].



Mais o que a dama do bando débil estea nas transversais non implica que sempre poida ser atrapada.


A DAMA NEGRA ESCAPA DAS TRANSVERSAIS
 XOGAN BRANCAS

As brancas teñen montada a «batería» coas damas «1» e «31». Parece unha situación moi semellante ás anteriores pero neste caso non se pode gañar porque é imposible crear a «armadilla» que ameaza «xudía» sen deixar fuxir á dama inimiga. Vexamos:

1.30-23, *08-29;

Non se debe cambiar de transversal pois se 1. ... 08-04 permitiría 2.23-19 seguido de 19-15 [ou 31-24] creando a devandita ameaza [GB].

2.23-28, 29-08; 3.28-24, 08-29;

De canto a canto. A dama non pode quedar no aire pois aínda continúa a ameaza de disparo da «batería».

4.24-02, 29-08; 5.31-18, 08-29;  6.18-14 ...

A única forma de intentar progresar. Impide á dama negra xogar para a casa «8» [ou «12»] pola ameaza de gancho con 7.02-15.

6. ...  *29-22; [EMP].

A dama escapa para ir refuxiarse na casa «31». Pero Nótese que non valía 6. ... 29-26 por 7.14-10!, 26-30; [Se 7. ... 26-29; 8.02-24, obriga a 29-25 e con 9.10-19 GB] 8.10-06!, *30-16; 9.06-03, *16-30; 10.03-10 GB.


Para que o lector poida dominar satisfactoriamente a ténica deste final completamos o tema cun novo tipo de armadilha que tamén é moi importante coñecer.

ARMADILLA ESPECIAL
XOGAN BRANCAS E GAÑAN

1.01-14!!, 06-03;

Non vale 1. … 06-02; por 2.31-24 e GB.

2.*31-22, 03-16;

Para evitar caer no «gancho». Se 2. … 03-13; 3.14-18!, e GB.

3.14-25!! 

Sorprendente manobra construíndo a máis célebre das «armadillas». Agora se:

  3. … 09-05; 4.22-27, 16x30; 5.29-26, 30x21; 6.25x01 GB.

  3. … 16-20 [Ou 3. … 16-23]; 4.22-27 seguido de 5.29-26 e 6.25x14 GB.

  3. … 16-30 [Facilita o traballo] 4. 29-26 e 5.25x14 GB.

  3. … 16-03; 4.25-07 e funciona o «gancho» con 29x14 GB.

Mais que aprender de memoria as xogadas, o importante é ter claras as ideas dos plans que cada bando debe seguir. Só así se poderá dominar axeitadamente a técnica deste difícil final ao que o Dr. Sena Carneiro chegou a cualificar de «quebracabezas».