«Saque de Peón». Novo proceso da «Posición de Arranque»

Na terminoloxía damista denomínase «saque de peón» a todo aquel final no que dúas damas ─con dominio do río─ máis un peón situado no cadro base contiguo ao desta gran diagonal, deben enfrontarse contra unha dama acompañada por outro peón que ─desde a banda da súa sexta fila─ dificulta a saída do seu homónimo.
 

No diagrama de arriba pódese ver o exemplo máis antigo que se coñece deste final. A posición encóntrase no «Libro del Juego de las Damas, vulgarmente nombrado el Marro», un pequeno tratado publicado en Valencia no ano 1591 composto polo cordobés Pedro Ruíz Montero. A vantaxe material do bando forte semella evidente, pero para poder impoñela necesita primeiro «sacar» o peón e levalo a dama. A tarefa depende moito dos casos, aínda que habitualmente resulta bastante dificultosa. Curiosamente, o «Andaluz» ─pseudónimo polo que era coñecido o autor do noso exemplo─ consideraba erroneamente este final como «táboas» e explicaba que aínda que era regularmente gañado polos grandes xogadores da época, cunha nova defensa que ía presentar nese libro poderíase empatar.
 
Posteriormente Juan García Canalejas no ano 1650, aproveitando en parte unha rectificación coa que Lorenzo Valls corrixe a Montero, idea un procedemento co que se pensaba que a resolución do final quedaba perfectamente resolta. A fórmula foi comunmente aceptada por todos os autores clásicos que o seguiron [José Carlos Garcez, Pablo Cecina Rica, José Padrino, Luís Soler y Rovira, Enrique Moya e o Dr. Manuel Cárceles Sabater]. Pero en 1942, no libro cubano «Ciencia del Juego de Damas» de Roberto Gómez, alértase de que a análise dos clásicos estaba furada, aínda que non indica como. Foi en 1993, cando comecei a estudar o «saque», que descubrín onde estaba o erro e anos despois amoseino ao Dr. Sena Carneiro, que o publicou na «Enciclopédia Damista» Nº 455 de agosto do ano 2002.
 
Chegados a este punto debemos clarexar que os autores clásicos non contemplaban a «lei da calidade» vixente en Portugal e actualmente tamén internacionalmente aceptada pola gran maioría de xogadores. Por iso, dentro da dificultade que entraña o final, esta norma facilita a resolución do «saque» pois evita algunhas defensas nas que o bando débil podería empatar ameazando desde a casa «13» o peón xa avanzado na «6». Amparados nesta norma é que xorden os primeiros estudos dos damistas portugueses. O eminente, Cap. Evaristo António Borges, nun artigo publicado pola revista portuguesa «Enciclopédia Damista» conta que nos anos 20 do pasado século, unicamente o campión do Porto ─João Lancastre e Menezes─ era quen de facer o «saque», aínda que no proceso realizaba infinidade de lances inconsecuentes e só así conseguía levar a «pedra» a dama. Así as cousas, despois dunha reunión que sostivo co mestre Henrique da Cunha na sede da Academia Portuense de Damas, sita no 1º andar do desaparecido Café Moreira, decidiron estudar individualmente o «saque». Tras varios anos de probas e ensaios sen chegar a unha conclusión convincente, por fin, Henrique da Cunha en xuño do ano 1939 presenta na «Revista Portuguesa de Damas» 10 hipóteses, que aínda que non resolven todos os posíbeis casos, poden considerarse como os alicerces de futuras achegas. Pola súa parte, o Cap. Evaristo António Borges, realiza un estudo máis completo que publica con adecuadas explicacións no ano 1943 na revista «Para Todos», converténdose así no primeiro autor que acuña un método didáctico con fundamento técnico. Algún tempo despois, no ano 1957, esta vez no Folleto «Passatempo Cruzadista», dá a coñecer un segundo método que chegou alcanzar enorme popularidade ao ser difundido polo Dr. Sena Carneiro na revista «Enciclopédia Damista» e posteriormente no seu libro de «Iniciação ao Jogo das Damas».
 
Moi relevante na teoría do «saque» resulta igualmente o papel desenvolvido por outro monstro das damas, David Fernando Martins, que baixo o pseudónimo de ─«Fermar»─, publica no ano 1946 na revista «Estratégia Damista» dous métodos completos, dos cales, o coñecido como «Método Resumido» tamén adquire gran celebridade despois de que no ano 1959 o propio autor, realizando unha lixeira modificación para abreviar lances, o volvese publicar con todo tipo de detalles na «Gazeta do Sul» e, posteriormente, o Dr. Sena Carneiro no 1986 o escollese como mellor sistema técnico no excepcional tratado dos «Finais Práticos Básicos».
 
Neste blog xa presentamos un método propio perfectamente válido tanto «con», como «sen» lei da calidade, para gañar o «saque de peón» de modo rigoroso. En próximas entregas seguiremos falando de autores e sistemas, e trataremos tamén outros interesantes temas, todos relacionados con este fantástico final.
 
Agora, conforme indicamos no título, imos presentar unhas importantes innovacións que dan un inesperado envorco á teoría dos dous máis famosos métodos que, como xa apuntamos na introdución, pertencen a David Fernando Martins [Posición inicial con damas nas casas «10» e «17»] e ao Cap. Evaristo António Borges [Posición inicial con damas en «17» e «21»].
 
Tal como se pode deducir da denominación «Saque de Peón» é comunmente aceptado que o máis difícil deste final resulta «sacar» o peón en condicións de ser levado a dama. A idea fundamental dos dous sistemas mencionados pasa por alcanzar a posición que se pode ver no diagrama de abaixo, coñecida como «Posición de Arranque» [Ou «Posición Fundamental» como foi orixinalmente denominada por «Fermar» no seu artigo do ano 1946], na que ao seguinte lance o peón xa poderá ser avanzado.

Ante a ameaza 1.21-11, a dama negra está obrigada a abandonar a diagonal «2&24», e as brancas poden seguir sempre con 2.02-06. Despois aínda e preciso salvar algunha que outra dificultade. De iso trataremos ao explicar as fases que seguen ao «Arranque», que como veremos, son a da «Encrucillada» e a de «Expulsión».

Método publicado orixinalmente nas páxinas 10 e 11 da revista «Estratégia Damista» de xuño do ano 1946 onde di que usa a mesma posición inicial que Henrique da Cunha.
 
Posteriormente realiza unha acertada modificación para abreviar o número de lances e expono didacticamente na «Gazeta do Sul» comezando o 1 de febreiro do 1959 [Nun artigo acompañado da súa fotografía].

 
O estudo continúa nas seccións do 22 de febreiro, 8 e 22 de marzo, 5 e 19 de abril, 10 e 24 de maio, 7 de xuño e termina na do 21 deste mesmo mes do ano 1959.
 
Para realizar este método as brancas comezan colocando as súas damas nas casas «10» e «17». Xeralmente é necesario gastar 4 lances, aínda que excepcionalmente poden chegar a ser máis.
 
Coas damas así colocadas tan só se pode evitar o avance do peón defendendo nas casas «11», «15» ou «20». Non na casa «24» porque segue 1.32-14 e o peón negro debe ser entregado para non perder xa a dama directamente.
 
No seguinte diagrama podemos ver esquematizado como inicialmente, no estudo publicado na «Estratégia Damista» en 1946, Fernando Martins conseguía chegar á «Posición de Arranque».

Posteriormente descubriu que colocando a dama branca na casa «1», en vez de na «32», tamén se podía realizar o arranque gastando o mesmo número de lances pero facilitando o desenvolvemento posterior de promocionar o peón.

Así cando, abreviando o número de lances, pública de novo o método na «Gazeta do Sul» en 1959 xa chega a esta nova «Posición de Arranque».

Nunca este modo de chegar á «Posición de Arranque» foi cuestionado en publicación algunha e ata día de hoxe estaba considerado como un exemplo de rigor no cálculo, mas agora nós estamos en disposición de afirmar que aínda se podería acurtar un lance máis en cada un dos tres casos que presenta o ilustre teórico portugués.
 
No seguinte diagrama aparece anotado en cor azul o novo proceso de David Fernando Martins e na dereita de cada caso, en cor verde, o noso sistema presentado neste artigo por primeira vez.

Agora imos ver a esquematización do método do Cap. Evaristo Borges.

Presentado por partes no folleto quinzenal «Passatempo Cruzadista» que se editaba en Lisboa tendo como orientador da sección a Augusto Teixeira Marques. A súa exposición prolongouse desde o Nº 4 publicado o 15/5/1957 até o Nº 12 do 15/9/1957.

O autor tamén enviou o método para publicarse na «Enciclopédia Damista», pero por motivos de imprenta aparece un pouco máis tarde no número de decembro do ano 1959.
 
Para realizar este método as brancas comezan colocando as súas damas nas casas «17» e «28». A defensa negra debe ser efectuada nas mesmas casas que no método de David Fernando Martins.
 
Este sistema ata día de hoxe tamén era considerado como de exacto rigor, aínda que chegou ser desaconsellado nun tempo no que estaba en vigor a «lei dos 32 lances» porque nalgún caso excepcional era preciso superar os 4 lances para formar a posición inicial. Pero como aconteceu no método de Fernando Martins, neste outro tamén conseguimos atopar un modo de abreviar o proceso que imos presentar agora por primeira vez.

No seguinte diagrama podemos ver esquematizado como se alcanza a «Posición de Arranque». No proceso de Borges con anotación de cor azul e o noso con anotación de cor verde.

En próximos artigos expoñeremos de modo pormenorizado como aplicar estes dous métodos.